Een onverteld verhaal

Kwam vanavond tot mijn grote verrassing er achter dat ik ook een modernistisch schilderij (dus van tussen 1860 en 1960) op dit blog aan een beeldbeschouwing moet onderwerpen. Helaas valt mijn grote held JW Turner net buiten dit tijdsbestek, ook al zie ik hem als de grote voorloper van de moderne, abstracte kunst.

Dus door naar een volgende held uit mijn schilderspantheon: Edward Hopper (1882-1967). Deze Amerikaan schilderde werken waar vaak een sfeer van verstilling, eenzaamheid en verlatenheid om heen hangt. Er wordt vaak een hint van een tragedie gesuggereerd en eigenlijk zijn het zeer theatrale, zelfs bijna filmische momentopnames. Een mooi voorbeeld (ik vind eigenlijk al zijn schilderijen erg goed, dus was het moeilijk om te kiezen) is het schilderij Hotel Lobby uit 1943 dat in het Indianapolis Museum of Art hangt.

Wat zien we? Een (kleine) hotel lobby, zoals de titel al aangeeft. Maar dit is een lobby met een verhaal, zo lijkt het. Links zit een oudere vrouw op een stoel die schuim omhoog kijkt naar de man voor haar, die een jas over zijn arm draagt. Is het haar echtgenoot? Komt hij net binnen of gaat hij net weg? Zijn ze in gesprek met elkaar of juist niet? Heeft hij net een vervelend bericht gekregen of verkondigt hij zelf slecht nieuws: ik ga je verlaten? Verlaat hij haar voor de jongere vrouw rechts in de lobby, die daar zeer ontspannen zit te lezen? Op wie wacht zij? Haar jonge, slanke benen steken uitdagend af tegen de benen van de oudere vrouw, die rechtop in haar stoel zit. Inderdaad, alsof de oudere vrouw net slecht nieuws heeft vernomen: onze zoon is neergeschoten in zijn jachtvliegtuig boven Guam, mijn aandelen zijn niets meer waard, ik ben ongeneeslijk ziek volgens de dokter. Of dan toch: ik ga je verlaten voor mijn secretaresse, die daar tegenover ons zit.

Wat maakt dit tot een modernistisch werk, afgezien van het jaartal van vervaardiging? Hopper maakte dit schilderij niet in opdracht van adel of clerus. Hij schildert een tafereel dat niet bedoeld is om een bepaalde status of een stichtelijke boodschap over te brengen, hij schildert dit werk uit vrije wil om uiting te geven aan gevoelens van eenzaamheid en weemoed en het willen laten voelen van een latente spanning. Hij gebruikt met opzet een felle lichtval en zachte, lichte kleuren om een bijna ijzige sfeer neer te zetten. De personen op dit schilderij tonen geen emoties, hebben geen directe interactie en toch lijkt het dat we getuige zijn van een emotioneel moment. Of eigenlijk: een moment dat op het punt staat om tot ontlading te komen, de seconde voor de grote emotionele ontploffing. Hopper is in al zijn werken een meester van de suspense, geen wonder dat de grote horrorregisseur Alfred Hitchcock een groot bewonderaar van de onderkoelde schilderijen van Hopper was. Hopper's werk, vooral de lichtval en de grote schaduwpartijen, is ook van invloed geweest op de film noir stroming uit de jaren dertig tot en met vijftig van de vorige eeuw.  De compositie met de drie figuren (de jonge vrouw rechts lijkt afgesneden te zijn van het koppel links, maar is bewust op de voorgrond geplaatst. Ze moet dus wel een belangrijke rol in dit onvertelde verhaal spelen) en de suggestieve werking van schaduw en licht maken dit in mijn ogen ook tot een modernistisch schilderij. Net als de banale setting: geen paleis of slagveld, geen bijbels tafereel, maar een doorsnee lobby van een willekeurig Amerikaaans hotel. Wat het schilderij verwant maakt aan klassieke werken tot 1860 is de behoudende schildertechniek (niet echt experimenteel te noemen) en het op het eerste gezicht ontbreken van maatschappelijk engagement.

Overigens probeerde Hopper naar eigen zeggen nooit om een verhaal te vertellen. Hij gaf zelden een echte toelichting op zijn werk en beweerde primair gedreven te zijn door het weergeven van zonlicht. Hij liet het interpreteren (en zelfs het verzinnen van de titels van veel werken) aan anderen over. Maar dit lijkt eerder een uitvlucht te zijn geweest voor deze zeer teruggetrokken levende, verlegen en conservatieve man. Een aan weltschmerz lijdende mopperkont (naar het schijnt toch humorvol), openlijk wars van de technologische vernieuwingen in communicatie, industrie en handel en de, in zijn ogen, ontwrichtende maatschappelijke gevolgen daarvan voor de mensheid. De eenzaamheid, verveling, spijt en melancholie die de moderne mens parten speelt spatten van zijn schilderijen af. Hij wilde hiermee, denk ik, wel degelijk iets aan ons vertellen.